ادبیات جنگ و دفاع مقدس؛ سبکی پر پتانسیل در ادبیات ایران - وبلاگ کارسیس

به گزارش وبلاگ کارسیس، شکی نیست که خواست قلبی هر انسانی آزادی و نبود جنگ و کشتار است، اما تاریخ ثابت نموده است که جنگ امری گریز ناپذیر است. گذشته از آثار مخرب جنگ ها نوشتن از آنها سلحشوری ، فداکاری ، ظلم ستیزی و مخالفت با زورگویی را در تاریخ ثبت می نماید.

به گزارش وبلاگ کارسیس به نقل ایمنا ، عرصه زندگی انسان هیچ گاه از مبارزه، کشمکش و جنگ خالی نبوده است. این مبارزه که در اصل برای بقای حیات است، از بدو تولد و با نخستین گریه شروع می گردد و سپس در سالیان بعد برای احقاق و اثبات حقانیت ادامه می یابد. علاوه بر این در طول تاریخ تغییرات عظیم اجتماعی همیشه عامل حرکت، تحول و زایش فرهنگ، زبان، سنت و باورها بوده است. جنگ از جمله این تحولات است. این پدیده هر قدر هم که کوتاه باشد، دارای ابعاد و پیامدهای عظیمی است. بخش مهمی از ادبیات را آثار ادبی به ویژه داستان هایی که جنگ را توضیح می دهند، در بر گرفته است. منظور از ادبیات جنگ، آثاری است که در باره جنگ پدید می آیند. با این تعریف حوادث تروریستی، درگیری های قومی و جدایی طلبانه و نهضت های مبارزه طلبانه نیز در این جرگه قرار می گیرند. هر جنگی یک مهاجم و یک مدافع دارد که زاویه دید هرکدام متفاوت است. مدافع از پایداری، مقاومت و جنگی که بر آنها تحمیل شده است می گوید و مهاجم از علل تهاجم، پیشرفت، پیروزی اتفاقات جنگ می نویسد.

باوجود پیامدهای تلخ جنگ، نویسندگان بی شماری هستند که پس از آن قلم به دست گرفته و آثاری ماندگار خلق نموده اند. بعضی از آنها با مشاهده عینی و حضور فیزیکی در جنگ، فرصت یافته اند تا جزئیات و شرایط آن را دقیق تر شناخته و در رویکردی فرهنگی آثاری را در باره آن بنویسند. مهم ترین تأثیر چنین مشاهده ای درک روح و شرایط حاکم بر جنگ است.

با اینکه هومر شاعر عظیم یونانی اخبار جنگ را در اثر خود ایلیاد توضیح داد، لئون تولستوی در داستان جنگ و صلح اخبار خیالی جنگ را نوشت، ویکتور هوگو در کتاب تیره بختان بخوبی جنگ والرنو را توصیف کرد و فردوسی نیز شاهکاری به نام شاهنامه را در این حوزه به یادگار گذاشت، اما ادبیات دنیا از اخبار جنگ های کنونی نیز خالی نماند.

جنگ تحمیلی عراق بر علیه ایران یکی از عظیم ترین جنگ های قرن حاضر است که نمود آن را در ادبیات معاصر به خوبی می توان دید. در واقع با شروع این جنگ در سال 59، پرداختن به آن راه های نوینی را پیش پای نویسندگان ایرانی قرار داد. می توان گفت جنگ تحمیلی به ایجاد نوعی از ادبیات که با نام های ادبیات جنگ، ادبیات دفاع مقدس و ادبیات مقاومت شناخته می گردد، انجامید. ادبیات شکل گرفته پس از این جنگ را می توان در 4 دسته ادبیات پژوهشی- تحلیلی، ادبیات اسنادی، ادبیات داستانی و ادبیات نقلی قرار داد.

ادبیات پژوهشی-تحلیلی: این نوع از ادبیات به دنبال پاسخ به چیستی و چرایی حوادث واقع شده در دفاع مقدس است. در واقع اساس ادبیات پژوهشی- تحلیلی که در مراکز دانشگاهی به عنوان آثار علمی شناخته می شوند، اراده فرضیه و اثبات آن بر اساس داده های نظری و عینی موجود است.

ادبیات اسنادی: آثار این ادبیات بر اساس اسناد و مدارک تنظیم می شوند. در واقع آنچه در این سبک حرف اول را می زند سند است. در نتیجه دست نویسنده در آن باز نیست بلکه او صرفاً می تواند بر اساس اسناد و مدارکی که موجود است؛ مسأله ای جدید را روشن کند و ذهنیت عمومی را نسبت به موضوعی تصحیح نموده یا بر آن صحه بگذارد.

ادبیات داستانی: این ادبیات را بر اساس زمان شکل گیری می توان نسبت به سه نوع دیگر مقدم دانست. ادبیات داستانی جنگ می تواند یکی از تعیین ترین وجوه ثبت تاریخ باشد. علاوه بر این نقش مهمی در شکل گیری ذهنیت نسل جوان در مورد جنگ تحمیلی دارد، چراکه جوانان خواندن داستان را به سایر انواع این نوع ادبیات ترجیح می دهند. در این ادبیات نویسنده آزادی عمل بیشتری دارد و می تواند فارغ از اسناد، منابع و نظریه ها و با استفاده از هنر داستان پردازی و خلاقیت خود آثار منحصر به فردی را فراوری کند.

ادبیات نقلی: همانطور که از نام این ادبیات پیداست، به نقل حوادث و وقایع در قالب های مختلفی چون گزارش نویسی، روزشمار، شخصیت شناسی و ادبیات خاطره ای می پردازد.

ویرانی، شهادت، جانبازی، دوری ها، فداکاری ها، از خود گذشتگی ها و غیره مواردی هستند که هر یک به تنهایی می تواند سوژه بسیاری از آثار ادبی مربوط به جنگ قرار بگیرد. البته قابل ذکر است که این نوع از ادبیات نیز به نوبه خود با مشکلاتی دست و پنجه نرم می نماید که در گیر کلیشه شدن مهم ترین آنها است. در این خصوص توجه به دو نکته لازم است؛ ابتدا اینکه پرداختن به سوژه جنگ باید مبتنی بر فرهنگ و روح حاکم بر آن باشد و دیگری اینکه به جای کلیشه سازی و بیان صحنه ها و فضاهایی که در بیشتر کتاب های این ژانر وجود دارد، باید دست به نوآوری زده گردد و عناصر تکرار شده کم تر مطرح شوند.

توجه به این نکته لازم است که باوجود اینکه ادبیات جنگ ایران در این سال ها رشد بسیاری نموده اما ذره ای از ظرفیت های آن کم نشده است و می توان تا سال ها در مورد آن نوشت، دست به خلاقیت زد و انواع جدید تری را کشف کرد. اما این امر مستلزم آسیب شناسی این نوع ادبیات و توجه مضاعف به آن است.

در ادامه به بعضی از آثار ادبی دفاع مقدس اشاره خواهد شد:

- در کمین گل سرخ روایتی از زندگی شهید علی صیاد شیرازی - اثر: محسن مؤمنی- نشر: سوره مهر

- فرزندان ایرانیم اثر: داوود امیریان- نشر: سوره مهر

- مهاجر کوچک اثر: محمدرضا سرشار- نشر: سوره مهر

- مجموعه کتاب آسمان مال من است اثر: مهدی قزلی - نشر: کتاب یوسف

- هرکسی کار خودش اثر: رحیم مخدومی - نشر: سوره مهر.

- حرمان هور اثر: شهید احمدرضا احدی - به اهتمام علیرضا کمری- نشر: سوره مهر

- یکشنبه آخر اثر: معصومه رامهرمزی- نشر: سوره مهر

- کردستان اثر: مصطفی چمران - نشر: دفتر نشر فرهنگ اسلامی

- مجموعه بینش و نیایش اثر: مصطفی چمران - نشر: دفتر نشر فرهنگ اسلامی

- اردوگاه عنبر تدوین: سرهنگ علیرضا پور عظیم وافی - نشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی تهران

- حماسه یاسین اثر: سید محمد انجوی نژاد - نشر: سوره مهر

- چزابه خاطرات سردار فتح الله جعفری - نشر: سوره مهر

- فرار از موصل مصاحبه و تدوین: حسین نیری - نشر: سوره مهر

- کنار رود خین یادداشت های روزانه یک مادر اثر: اشرف السادات مساوات (سیستانی) - نشر: سوره مهر

- یک دریا ستاره خاطرات زهرا تعجب همسر پایدار یکم شهید مسعود خلعتی - مصاحبه و تدوین: سیدقاسم یا حسینی - نشر: سوره مهر

- اینک شوکران زندگی نامه شهید منوچهر مرق به روایت همسر او اثر: مریم برادران - نشر: روایت فتح

- پا به پای باران اثر: مرتضی سرهنگی، راهنمایی الله بهبودی - نشر: سوره مهر

- نسیم تقدیر اثر: سعید عاکف - ناشران: مؤسسه فرهنگی هنری شهید آوینی و جنات فکه

- نبرد در الوک اثر: محمود جوان بخت - نشر: سوره مهر

- مجموعه کتاب های نیمه پنهان ماه - نشر: روایت فتح

- تمنای شهادت گردآورنده: مراد احمدی - نشر: نشر مجنون

- دفتر آبی اثر: مرحوم ابوالفضل سپهر - نشر: فرهنگسرای پایداری

- پوتین های مریم اثر: فریبا طالش پور - نشر: سوره مهر

- دوره درهای بسته 2 اثر: مریم برادران - ناشر: روایت فتح

- خاک های نرم کوشک اثر: سعید عاکف - نشر: کاتبان

- دسته یک اثر: اصغر کاظمی - نشر: سوره مهر

- مجموعه کتاب های آسمان -نشر: روایت فتح

- رفاقت به سبک تانک اثر: داوود امیریان - نشر: سوره مهر

- جنگ دوست داشتنی اثر: سعید تاجیک - نشر: سوره مهر

- تپه لاله های سرخ اثر: حجت ایروانی، شهید سید محمدرضا فیض، غلامرضا نباتی - نشر: حوزه هنری سازمان تبلیغات

- دکل ابوذر اثر: سردار فتح الله جعفری - نشر: سوره مهر

- قصه فرماندهان اثر جمعی از نویسندگان - ناشران: سوره مهر و شاهد

- عبور از آخرین خاکریز ترجمه: محمدحسین زوار کعبه - نشر: سوره مهر

- جنگ خیابانی اثر: سید نظام مولا هویزه - نشر: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی

- جدال در زیویه اثر: شهید شکوری، عباس پاسیار، ولی صابر، حمید حسنی - نشر: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی

- فرهنگ جبهه اثر: سید مهدی فهیمی - نشر: نشر پایداری

- یاد یاران اثر: حمید داوود آبادی - نشر: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی

- هنگ سوم اثر: دکتر مجتبی الحسینی - مترجم: محمدحسین زوار کعبه - نشر: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی

- گزارش یک بازپرسی اثر: مرتضی بشیری - نشر: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر ادبیات و هنر مقاومت

- جشن حنابندان اثر: محمدحسین قدمی - نشر: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی

- خط فکه اثر: سید حسن شکری - نشر: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی

- منظومه انصار اثر: فتح الله نادی - نشر: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی

- مدال و مرخصی اثر: راهنمایی الله بهبودی - نشر: سوره مهر

- زنده باد کمیل اثر: محسن مطلق - نشر: سوره مهر

- پیشانی شیشه ای اثر: محمد طیب - نشر: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی

- فرمانده من اثر: رحیم مخدومی، احمد کاوری و … - نشر: سوره مهر

- جنگ پابرهنه اثر: رحیم مخدومی - نشر: سوره مهر

- نونی صفر اثر: سیدحسن شکری- نشر: سوره مهر