10 مرداد، سالروز جهانی شدن بازار تاریخی تبریز - وبلاگ کارسیس

به گزارش وبلاگ کارسیس، بازار تبریز با قدمت بیش از هزار سال، عظیم ترین بازار سرپوشیده آجری دنیا و یکی از شاهکارهای معماری ایرانی است. این بازار در سال 1193 هجری قمری بر اثر زلزله مهیب تبریز تخریب شد، اما طولی نکشید که معماران زبردست آن را بازسازی کردند که بازار کنونی مربوط به اواخر حکومت زندیه و عصر قاجار است.

نخستین نقشه از بازار تبریز در سال 1327 هجری قمری، در بخشی از نقشه دارالسلطنه تبریز و به دست اسدالله خان مراغه ای ترسیم شده است. طرح این بازار در بخش شمال شرقی نقشه مذکور رسم شده و بیشتر مکان های مهم آن نظیر تیمچه ها و کاروانسراها در این نقشه نام گذاری شده اند.

این بازار از عناصر متعددی از جمله راسته ها، تیمچه ها و سراها و... تشکیل شده که تیمچه امیر از این میان عظیم ترین گنبد و تیمچه مظفریه باشکوه ترین معماری را داراست. راسته های اصلی این بازار توسط راسته های فرعی به هم متصل شده است. در فضاهای بین آن ها اجزای اصلی تشکیل دهنده بازار همانند تیمچه ها و سراها بنا شده است و تقاطع راسته ها را چهارسوق ها با گنبدهای زیبا پوشانده است.

از تاریخ بنای اولیه مجموعه بازار تبریز اطلاع دقیقی در دست نیست، لیکن بیشتر مورخان، جغرافی نویسان و دنیاگردان اسلامی و خارجی که از قرن چهارم هجری تا عهد قاجار از تبریز دیدن کرده اند اسناد مهم و مدارک ارزنده ای را درباره بازار و وضع بازرگانی تبریز ارائه داده اند. از مقدسی یاقوت، مارکوپولو، ابن بطوطه، حمدالله مستوفی، کلاویخو، جان کارت رایت انگلیسی، شاردن، جملی کاردی و ده ها سیاح و مورخ دیگر مطالب جالب توجهی به جای مانده که دال بر اهمیت مجموعه بازار در دوره های مختلف بوده است. وجود مدارس و مساجد تاریخی مهم و معروفی چون مسجد چهارمنار، مسجد جامع، مدرسه حاج صفرعلی، مدرسه صادقیه و همچنین مجموعه تاریخی حسن پادشاه در این بازار نیز گواه بر پیشینه تاریخی این مجموعه تاریخی است.

بازار تبریز با 27 هکتار مساحت عرصه و 77 هکتار مساحت که یکی از عظیم ترین آثار تاریخی دنیا محسوب می گردد، در سال 1354 در فهرست آثار ملی و به عنوان عظیم ترین سازه سرپوشیده آجری دنیا با دارا بودن سه آیتم از آیتم های ثبت دنیای از جمله شناخته شدن این بازار به عنوان مرکز مراودات فرهنگی به علت قرار دریافت در جهت جاده ابریشم، مانایی مراودات سنتی موجود در بازار تا به امروز و نوع سازه و فن معماری به کار رفته در آن، دهم مردادماه سال 1389خورشیدی در فهرست میراث دنیای یونسکو به ثبت رسید .

بازار تبریز، عظیم ترین سازمان اجتماعی در میان بازارهای ایران

قرار دریافت بازار تبریز در جهت جاده ابریشم که قریب به چهار هزار سال مهم ترین شاهراه مالی شرق و غرب به حساب می آمد و از مدیترانه تا چین را به هم پیوند داده بود، باعث شده است که همیشه از گذشته های دور تا به امروز، مهم ترین و عظیم ترین مرکز تجاری و تبادل فرهنگی شرق و غرب باشد و همین ارتباطات و تعاملات مهم ترین عامل پویایی و تداوم حیات سنتی آن است و این امکان را فراهم کرده که به عنوان عظیم ترین مرکز تجاری، فرهنگی با وسیع ترین کالبد یکپارچه معماری و پایدارترین ساختار اجتماعی - مالی در بازارهای دنیا خودنمایی کند و به عنوان دوازدهمین اثر ایران در فهرست آثار دنیای ثبت گردد و تکریم و تحسین تمام دنیایان را برانگیزد.

هر آنچه که در بازار تبریز، از راسته و دالان، سرا و کاروانسرا، تیمچه و چهارسو، میدان و بازارچه، مسجد و مدرسه و حمام و زورخانه و یخچال دیده می گردد با تعریفی خاص و منطبق بر اصول در کنار هم به چشم نوازترین حالت ممکن قرار گرفته اند و شبکه خاص ارتباطی را شکل داده اند. هر کدام از یک صد و شصت وسه جز آن در شکل گیری آنچه در اطرافشان به وجود آمده تأثیرگذار بوده اند و همین نظم و انتظام که به عنوان کامل ترین سازمان اجتماعی در بازارهای ایران از آن یاد می گردد ویژگی های بازار را صدچندان کرده است.

در این بازار تنها با یک مجموعه برای دادوستد روبرو نیستیم و آنچه بر تمامی جوانب این بازار فاخر فزونی دارد، جریان زندگی در آن است. در این بازار در کنار رونق همیشگی خریدوفروش، رفتارهای فرهنگی و تعاملات اجتماعی نیز نسل به نسل انتقال پیدا کرده است و هر کس در این بازار اندکی با دقت نظاره گر باشد، می تواند در مقیاسی به مراتب در دسترس تر، از نزدیک شیوه زندگی مردم تبریز را لمس کند.

در این بازار، تاجر، بنکدار، خرده فروش، واسطه، صراف، میرزا و منشی، انباردار و باربر، همه و همه در کنار هم، نمونه ای کامل از تضارب آرا و عقاید و مرکزی برای فعالیت های اجتماعی به وجود آورده اند که از لحاظ اجتماعی و فرهنگی در طول زمان به کانونی عظیم برای اطلاع رسانی تبدیل شده است. آمد و شد مردم و ارتباطات موجود در واقع برجسته ترین ویژگی و خصلت این مجموعه به شمار می رود و به عنوان یک سیستم مالی و اجتماعی از مدل اجتماعی شهر تبعیت می نماید.

شاهرگ مالی تبریز، حامی حوادث اثرگذار تاریخ ایران اسلامی

این کهن پیکره غرورانگیز که شاهرگ مالی تبریز است، سیاست، فرهنگ و مذهب را نیز به خوبی در خود جای داده است، به گونه ای که تاریخ گواه ارتباط ناگسستنی بازار با سایر عناصر مرتبط با زندگی شاغلین و رهگذران خویش از مبارزات ضد استبدادی و استعماری و تربیت نسل های معتقد و دین دار است که در تمامی شئون اجتماعی تأثیرگذار بوده اند. بازار تبریز، همیشه با اهرم قوی مالی، امکانات بالقوه سیاسی و اعتقادات مذهبی در میان توده مردم اثر عمیق داشته که توانسته است به یکی از نمادهای مستحکم مالی، اجتماعی و سیاسی در زندگی شهری ایران تبدیل گردد.

اهم فعالیت های در حال اجرای پایگاه دنیای بازار تبریز

طی سال های اخیر اقداماتی نظیر انجام مطالعات مستمر، مستند نگاری و نقشه برداری 90 درصد از بازار تبریز، اجرای 60 درصدی فاضلاب در مجموعه بازار، نصب شیرهای هیدرانت آتش نشانی در 30 نقطه از بازار که به دنبال آن طی آتش سوزی اردیبهشت ماه سال گذشته، اطفای حریق سرای ایکی قاپیلی در کمتر از 3 ساعت انجام شد، همچنین بازسازی مجموعه صادقیه، حسن پادشاه و چهارمنار که از مهم ترین بناهای تاریخی بازار تبریز هستند، اجرا شده است. مستندنگاری 10 درصد باقی مانده عناصر تاریخی بازار، اجرای فاز دو مجموعه حسن پادشاه و همچنین اجرای سیستم هوشمند اعلان حریق در مجموعه عظیم بازار دنیای تبریز، از جمله اقدامات مهمی است که اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و پایگاه دنیای بازار در راستای حفاظت و استواری این اثر فاخر انجام خواهد داد.

* مدیر پایگاه میراث دنیای بازار تاریخی تبریز